II Ogólnopolska Konferencja BHP

Wytyczne BHP w pracy z pracownikami tymczasowymi i sezonowymi – jakie obowiązki ma pracodawca?

Dynamika współczesnego rynku pracy oraz sezonowość niektórych branż często wymusza na przedsiębiorstwach zatrudnianie pracowników tymczasowych lub sezonowych. Choć charakter takiego zatrudnienia jest z definicji krótkotrwały, to obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa pracy sezonowej oraz BHP w pracy tymczasowej pozostają równie rygorystyczne, jak w przypadku pracowników stałych.

Tymczasowy charakter pracy nie zwalnia pracodawcy z zapewnienia pełnego bezpieczeństwa. Wręcz przeciwnie – ze względu na mniejsze doświadczenie i krótszy okres adaptacji, pracownicy tymczasowi BHP wymagają szczególnej uwagi i odpowiednich procedur bezpieczeństwa. Według danych GUS, w 2021 roku aż 29,9% wszystkich poszkodowanych w wypadkach przy pracy stanowili pracownicy ze stażem pracy wynoszącym rok i mniej – do tej grupy zaliczają się również pracownicy sezonowi i tymczasowi [1].

Podstawy prawne dotyczące BHP dla pracowników tymczasowych i sezonowych

Zanim przejdziemy do szczegółowych obowiązków pracodawcy, warto zrozumieć kontekst prawny, który reguluje kwestie BHP dla pracowników sezonowych i tymczasowych w Polsce.

Kim jest pracownik sezonowy i tymczasowy w świetle prawa?

Polski Kodeks pracy nie zawiera definicji pracownika sezonowego. Zgodnie jednak z orzecznictwem Sądu Najwyższego (wyrok z 3 kwietnia 1986 r., sygn. III URN 20/86), za pracownika sezonowego uznaje się osobę wykonującą pracę tylko przez część roku, związaną z określonym sezonem, tj. z właściwościami pór roku, zwłaszcza warunkami atmosferycznymi [2].

Z kolei praca tymczasowa została zdefiniowana w ustawie z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych jako wykonywanie na rzecz danego pracodawcy użytkownika zadań:

1. O charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym.
2. Których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe.
3. Których wykonanie należy do obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez pracodawcę użytkownika [3].

Specyfika trójstronnego modelu zatrudnienia tymczasowego

W przypadku zatrudnienia tymczasowego mamy do czynienia z trójstronnym modelem prawnym, w którym występują:

1. Agencja pracy tymczasowej (formalny pracodawca).
2. Pracodawca użytkownik (podmiot, na którego rzecz pracownik wykonuje pracę).
3. Pracownik tymczasowy.

Ten model powoduje, że odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom tymczasowym jest podzielona między agencję a pracodawcę użytkownika, co często prowadzi do nieporozumień i zaniedbań w kwestiach BHP.

Podział obowiązków BHP między agencję pracy tymczasowej a pracodawcę użytkownika

Zgodnie z art. 9 ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, większość obowiązków z zakresu BHP spoczywa na pracodawcy użytkowniku. Choć formalnym pracodawcą pozostaje agencja pracy tymczasowej, to właśnie pracodawca użytkownik przejmuje odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy [3].

Warto zaznaczyć, że przed zawarciem umowy o pracę między agencją a pracownikiem tymczasowym, strony powinny uzgodnić na piśmie zakres przejęcia przez pracodawcę użytkownika obowiązków pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy innych niż określone w ustawie.

Szczegółowe procedury BHP dla pracowników tymczasowych

Implementacja odpowiednich procedur BHP dla pracowników tymczasowych wymaga systematycznego podejścia. Poniżej przedstawiamy kluczowe elementy, które muszą zostać uwzględnione.

Szkolenia BHP

Szkolenia BHP stanowią fundament systemu bezpieczeństwa pracy. W przypadku pracowników tymczasowych zgodnie z art. 9 pkt 2a ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, to na pracodawcy użytkowniku spoczywa obowiązek przeprowadzenia szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy [3].

Szkolenie powinno obejmować:

• zapoznanie z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia,
• informowanie o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
• przekazanie wiedzy na temat sposobów postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu,
• nauczenie zasad udzielania pierwszej pomocy.

W przypadku pracowników sezonowych, którzy często są zatrudniani na podstawie umów cywilnoprawnych, Kodeks pracy w art. 304 § 1 również nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy [4].

Badania lekarskie

Pierwszym krokiem w kierunku bezpiecznej pracy dla pracownika tymczasowego są badania profilaktyczne. Przed podpisaniem umowy o pracę między agencją a pracownikiem tymczasowym, strony powinny uzgodnić na piśmie, kto będzie odpowiedzialny za skierowanie pracownika na badania profilaktyczne.

Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku w określonych warunkach. To dotyczy również pracowników tymczasowych i sezonowych.

Ocena ryzyka zawodowego

Pracodawca użytkownik jest zobowiązany do przeprowadzenia oceny ryzyka w pracy sezonowej oraz tymczasowej. Ocena ta powinna uwzględniać:

• identyfikację zagrożeń na stanowisku pracy,
• oszacowanie poziomu ryzyka związanego z tymi zagrożeniami,
• określenie niezbędnych środków profilaktycznych,
• zaplanowanie działań korygujących.

Co ważne, zgodnie z orzecznictwem, opracowanie oceny ryzyka zawodowego jest obligatoryjne również dla osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, co często ma miejsce w przypadku prac sezonowych [5].

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca użytkownik ma obowiązek dostarczyć pracownikowi tymczasowemu niezbędne środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do występujących zagrożeń. Musi również zapewnić właściwe przeszkolenie w zakresie ich używania.

Postępowanie powypadkowe

W przypadku wypadku przy pracy to na pracodawcy użytkowniku ciąży obowiązek ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Jednak to agencja pracy tymczasowej, jako formalny pracodawca, odpowiada za wypłatę świadczeń z tytułu wypadku przy pracy.

Specyficzne wyzwania BHP w pracy sezonowej

Bezpieczeństwo pracy w branży sezonowej stawia przed pracodawcami szczególne wyzwania, które wynikają m.in. z:

• krótkiego okresu zatrudnienia, co utrudnia przeprowadzenie kompleksowych szkoleń,
• presji czasu związanej z sezonowością pracy,
• często niższego poziomu doświadczenia pracowników,
• zmiennych warunków atmosferycznych (w przypadku prac na zewnątrz).

Korzyści z właściwego zarządzania BHP w pracy tymczasowej i sezonowej

Właściwe podejście do bezpieczeństwa pracy sezonowej oraz tymczasowej przynosi wymierne korzyści zarówno dla pracodawcy, jak i pracowników:

Najczęstsze błędy i zaniedbania w zakresie BHP wobec pracowników tymczasowych i sezonowych

Praktyka pokazuje, że w obszarze BHP dla pracowników sezonowych i tymczasowych często popełniane są następujące błędy:

1. Niedopełnienie obowiązku pisemnego uzgodnienia podziału obowiązków BHP między agencją pracy tymczasowej a pracodawcą użytkownikiem.
2. Skrócone lub powierzchowne szkolenie BHP ze względu na krótki okres zatrudnienia.
3. Brak aktualizacji oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej specyfikę pracy tymczasowej lub sezonowej.
4. Niedostarczenie odpowiednich środków ochrony indywidualnej lub niedopilnowanie ich używania.
5. Nieprowadzenie ewidencji osób wykonujących pracę tymczasową.
6. Brak odpowiedniego nadzoru nad pracownikami tymczasowymi i sezonowymi.
7. Niedopełnienie obowiązków informacyjnych wobec pracowników.

Dobre praktyki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom tymczasowym

Aby skutecznie zapewnić bezpieczeństwo pracownikom tymczasowym, warto wdrożyć następujące dobre praktyki:

1. System mentoringu
   Przydzielenie każdemu nowemu pracownikowi tymczasowemu doświadczonego opiekuna, który będzie wprowadzał go w obowiązki i dbał o przestrzeganie zasad BHP.
2. Szczegółowa instrukcja stanowiskowa
   Opracowanie czytelnych i zrozumiałych instrukcji BHP dla każdego stanowiska pracy, które będą dostępne dla pracowników tymczasowych.
3. Regularne kontrole stanowisk pracy
   Przeprowadzanie częstych kontroli stanowisk pracy pod kątem przestrzegania zasad BHP, szczególnie w pierwszych dniach zatrudnienia pracownika tymczasowego.
4. Zintegrowany system zgłaszania zagrożeń
   Wdrożenie łatwego w obsłudze systemu zgłaszania potencjalnych zagrożeń, dostępnego dla wszystkich pracowników, w tym tymczasowych.
5. Szkolenia uzupełniające
   Organizowanie krótkich, cyklicznych szkoleń przypominających o zasadach BHP, dostosowanych do specyfiki pracy i zmiennych warunków.

Specyfika prawa pracy dla pracowników sezonowych w kontekście BHP

Zatrudnianie pracowników sezonowych często odbywa się na podstawie umów cywilnoprawnych, co nie zwalnia pracodawcy z obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zgodnie z art. 304 § 1 Kodeksu pracy, pracodawca jest zobowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy również osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy [4].

W przypadku umów cywilnoprawnych zakres obowiązków pracodawcy w zakresie BHP może być określony w treści umowy. Jednak nawet brak takich postanowień nie zwalnia pracodawcy z podstawowych obowiązków wynikających z przepisów BHP.

Rola Państwowej Inspekcji Pracy w nadzorze nad bezpieczeństwem pracowników tymczasowych i sezonowych

Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP, również w odniesieniu do pracowników tymczasowych i sezonowych. W ramach kontroli PIP weryfikuje m.in.:

• przestrzeganie przepisów o zatrudnianiu pracowników tymczasowych,
• realizację obowiązków BHP wobec pracowników tymczasowych i sezonowych,
• prowadzenie wymaganej dokumentacji,
• zgłaszanie i rejestrację wypadków przy pracy.

BHP w pracy tymczasowej – podsumowanie

Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pracy w branży sezonowej oraz tymczasowej wymaga szczególnej uwagi ze strony pracodawców. Trójstronny model zatrudnienia tymczasowego oraz często krótki okres pracy nie zwalniają z obowiązku przestrzegania rygorystycznych przepisów BHP.

Kluczowe jest właściwe rozdzielenie obowiązków między agencję pracy tymczasowej a pracodawcę użytkownika oraz ich pisemne uzgodnienie. Równie istotne jest systematyczne podejście do szkoleń BHP, oceny ryzyka zawodowego oraz zapewnienia odpowiednich środków ochrony.

Pamiętajmy, że inwestycja w bezpieczeństwo pracy sezonowej i tymczasowej to nie tylko spełnienie wymogów prawnych, ale przede wszystkim ochrona zdrowia i życia pracowników oraz wymierne korzyści biznesowe dla pracodawcy.

Bibliografia

1. Główny Urząd Statystyczny. Wypadki przy pracy w 2021 roku. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-2021-roku,4,15.html
2. Wyrok Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1986 r., sygn. III URN 20/86. https://pckp.pl/baza-wiedzy/praca-sezonowa-w-nowym-stanie-prawnym/
3. Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. 2003 Nr 166 poz. 1608 z późn. zm.). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20031661608
4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 z późn. zm.). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19740240141
5. Państwowa Inspekcja Pracy. Praca tymczasowa. https://www.pip.gov.pl/dla-pracownikow/niezbednik-pracownika/praca-tymczasowa
6. Wawrzyniak Ł. (2024). Zadbaj o bezpieczeństwo pracy pracowników sezonowych. Portal BHP. https://www.portalbhp.pl/aktualnosci-bhp/zadbaj-o-bezpieczenstwo-pracy-pracownikow-sezonowych-10497.html
7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 1997 Nr 129 poz. 844 z późn. zm.). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19971290844