II Ogólnopolska Konferencja BHP

Ochrona przed sabotażem i dywersją w zakładach pracy – jakie środki bezpieczeństwa chronią przed zagrożeniami wewnętrznymi?

Współczesne przedsiębiorstwa stają przed coraz bardziej złożonymi zagrożeniami wewnętrznymi w zakładach pracy, które mogą prowadzić do poważnych incydentów bezpieczeństwa. Sabotaż i dywersja, pojęcia kojarzone dawniej głównie z działaniami wojennymi, stały się realnym ryzykiem dla infrastruktury krytycznej i obiektów przemysłowych. Skuteczna ochrona przed sabotażem w pracy wymaga kompleksowego podejścia, łączącego rozwiązania techniczne, organizacyjne oraz prawne.

W dobie powszechnej cyfryzacji i złożonych łańcuchów dostaw, zagrożenia wewnętrzne w firmach nabierają nowego wymiaru. Działania sabotażowe mogą być realizowane przez osoby zatrudnione w organizacji, współpracowników zewnętrznych lub podmioty uzyskujące nieuprawniony dostęp do obiektów przemysłowych. Konsekwencje takich działań mogą być dramatyczne - od strat finansowych, przez utratę reputacji, aż po bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników.

Ochrona zakładu przed sabotażem a prawo

Polski system prawny zawiera szereg przepisów regulujących kwestie bezpieczeństwa w zakładzie pracy oraz ochrony przed celowymi działaniami destrukcyjnymi. Podstawowe regulacje obejmują:

1. Ustawa o ochronie osób i mienia (Dz.U. 1997 Nr 114 poz. 740 z późn. zm.) – określa zasady ochrony fizycznej obiektów i obszarów podlegających obowiązkowej ochronie.
2. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 Nr 89 poz. 590 z późn. zm.) – reguluje działania w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzysowym, przygotowania do podejmowania nad nimi kontroli, reagowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz odtwarzania infrastruktury.
3. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 z późn. zm.) – nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony zdrowia pracowników.
4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 Nr 109 poz. 719) – określa wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
5. Ustawa o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2010 Nr 182 poz. 1228) – reguluje zasady ochrony informacji, których nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować szkody dla bezpieczeństwa państwa.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, pracodawca jest odpowiedzialny za wdrożenie odpowiednich środków ochrony przed sabotażem. Do kluczowych obowiązków należą:

• przeprowadzanie systematycznej oceny ryzyka związanego z możliwymi aktami sabotażu,
• opracowanie i wdrożenie procedur bezpieczeństwa dostosowanych do specyfiki zakładu,
• zapewnienie odpowiednich zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych,
• szkolenie pracowników w zakresie rozpoznawania i reagowania na potencjalne zagrożenia,
• współpraca z odpowiednimi służbami w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom.

Zagrożenia w zakładzie pracy – identyfikacja

Zagrożenia w zakładzie pracy o charakterze sabotażowym można sklasyfikować według różnych kryteriów. Z perspektywy źródła zagrożenia wyróżniamy:

Ze względu na charakter działań sabotażowych można wyróżnić:

• Sabotaż fizyczny – uszkodzenie infrastruktury, maszyn, urządzeń.
• Sabotaż elektroniczny/cybernetyczny – ataki na systemy informatyczne i sieci przemysłowe.
• Sabotaż procesowy – celowe zakłócanie procesów produkcyjnych lub biznesowych.
• Sabotaż informacyjny – wykradanie, modyfikowanie lub niszczenie danych.

Zagrożenia wewnętrzne w firmach – symptomy i system wczesnego ostrzegania

Skuteczna ochrona zakładu przed sabotażem wymaga zdolności do wczesnego wykrywania potencjalnych zagrożeń. Do najważniejszych sygnałów ostrzegawczych należą:

• nieautoryzowany dostęp do stref chronionych lub systemów informatycznych,
• nietypowe zachowania pracowników (np. przebywanie w obszarach niezwiązanych z obowiązkami),
• próby wynoszenia dokumentacji lub sprzętu,
• nieuzasadnione zainteresowanie procedurami bezpieczeństwa lub systemami kontroli,
• częste awarie sprzętu o niewyjaśnionych przyczynach,
• zauważalne zmiany w zachowaniu pracowników (np. zwiększona nerwowość, izolacja),
• niewyjaśnione nieprawidłowości w procesach produkcyjnych lub biznesowych.

Środki ochrony przed sabotażem

Zabezpieczenia techniczne – bezpieczeństwo w zakładzie pracy

Nowoczesne środki bezpieczeństwa w firmach opierają się na zaawansowanych rozwiązaniach technicznych, które tworzą wielowarstwowy system ochrony:

Przykładowe rozwiązania technologiczne zwiększające skuteczność środków ochrony przed sabotażem:

• Systemy SCADA z funkcjami cyberbezpieczeństwa – monitorowanie procesów przemysłowych z zaawansowanymi mechanizmami wykrywania anomalii.
• IoT w służbie bezpieczeństwa – inteligentne sensory wykrywające nietypowe zdarzenia (nagłe zmiany temperatury, wibracje, wycieki).
• Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe – analiza wzorców zachowań i wykrywanie odstępstw od normy.
• Rozwiązania blockchain – zapewnienie niezmienności zapisów dotyczących dostępu do krytycznych zasobów.

Środki bezpieczeństwa w firmach – procedury organizacyjne i administracyjne

Technologia to tylko część skutecznego systemu ochrony przed sabotażem w pracy. Równie istotne są odpowiednio zaprojektowane procedury organizacyjne:

Ochrona przed sabotażem w pracy – praktyczne aspekty wdrażania zabezpieczeń

Skuteczne bezpieczeństwo w zakładzie pracy musi opierać się na systematycznej ocenie ryzyka, uwzględniającej:

1. Identyfikację aktywów krytycznych – określenie, które elementy infrastruktury, procesy lub informacje są najbardziej wartościowe i narażone na sabotaż.
2. Analiza zagrożeń – identyfikacja potencjalnych scenariuszy ataku, z uwzględnieniem motywacji, możliwości i metod działania potencjalnych sabotażystów.
3. Ocena podatności – identyfikacja słabych punktów w istniejących systemach zabezpieczeń.
4. Szacowanie konsekwencji – analiza potencjalnych skutków udanych ataków (finansowych, operacyjnych, wizerunkowych, prawnych).
5. Priorytetyzacja ryzyk – określenie, które zagrożenia wymagają natychmiastowej reakcji, a które mogą być akceptowalne.

Nawet najnowocześniejsze rozwiązania techniczne nie zapewnią odpowiedniego poziomu ochrony przed sabotażem w pracy bez właściwej kultury bezpieczeństwa zakorzenionej w organizacji.

Kluczowym elementem jest tutaj autentyczne zaangażowanie kierownictwa wyższego szczebla, które poprzez swoje decyzje i codzienne zachowania demonstruje priorytetowe traktowanie kwestii bezpieczeństwa. Budowanie tej kultury wymaga systematycznych szkoleń i działań podnoszących świadomość wszystkich pracowników, niezależnie od zajmowanego stanowiska. Istotne jest precyzyjne zdefiniowanie ról i odpowiedzialności w zakresie bezpieczeństwa, aby każdy członek organizacji rozumiał swój wkład w ochronę przedsiębiorstwa. Efektywne przeciwdziałanie zagrożeniom wewnętrznym w firmach wspiera również odpowiedni system zachęt, promujący zgłaszanie potencjalnych zagrożeń oraz otwarta komunikacja dotycząca kwestii bezpieczeństwa, bez obawy o negatywne konsekwencje dla sygnalistów.

Holistyczne podejście do ochrony zakładu przed sabotażem wymaga współpracy z zewnętrznymi służbami i instytucjami. Regularne kontakty z Policją, ABW, Strażą Pożarną i Inspekcją Pracy pozwalają na wymianę informacji o zagrożeniach. Warto również uczestniczyć w branżowych organizacjach wymiany informacji (ISAC) oraz współpracować z firmami doradczymi w zakresie bezpieczeństwa.

Zagrożenia wewnętrzne w zakładach pracy – podsumowanie

Skuteczna ochrona przed sabotażem w pracy wymaga kompleksowego podejścia łączącego aspekty techniczne, organizacyjne i ludzkie. Przedsiębiorstwa powinny:

1. Przeprowadzać regularną ocenę ryzyka związanego z potencjalnymi aktami sabotażu.
2. Wdrażać wielowarstwowe systemy zabezpieczeń technicznych.
3. Rozwijać procedury organizacyjne wspierające wykrywanie i przeciwdziałanie zagrożeniom wewnętrznym.
4. Inwestować w budowanie kultury bezpieczeństwa wśród pracowników.
5. Współpracować z odpowiednimi służbami i instytucjami zewnętrznymi.
6. Regularnie testować skuteczność wdrożonych rozwiązań poprzez symulowane ćwiczenia.
7. Być na bieżąco z nowymi zagrożeniami i technologiami zabezpieczeń.

Zagrożenia wewnętrzne w firmach będą ewoluować wraz z rozwojem technologii i zmieniającym się otoczeniem geopolitycznym. Dlatego bezpieczeństwo w zakładzie pracy musi być traktowane jako proces ciągły, wymagający nieustannej uwagi i doskonalenia.

Bibliografia

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19740240141
2. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. 1997 Nr 114 poz. 740 z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19971140740
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r., poz.1650, ze zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19971290844
4. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. 2007 Nr 89 poz. 590 z późn. zm.), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20070890590
5. Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2010 Nr 182 poz. 1228), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20101821228
6. Krawczyk, A. (2020). Bezpieczeństwo wewnętrzne organizacji – współczesne wyzwania. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
7. Liderman, K. (2018). Bezpieczeństwo informacyjne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
8. Piwowarski, J., Rozwadowski, M. (2019). Systemy bezpieczeństwa obiektów infrastruktury krytycznej. Difin, Warszawa.
9. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (2021). Ochrona infrastruktury krytycznej – dobre praktyki i rekomendacje, https://rcb.gov.pl/ochrona-infrastruktury-krytycznej/
10. Wójcik, A. (2022). Przeciwdziałanie zagrożeniom wewnętrznym w organizacji. Wolters Kluwer, Warszawa.